Firmy muszą zapłacić pracownikom za nieobecność z powodu powodzi

W przypadku wystąpienia powodzi w rozumieniu ustawy z 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1478 ze zm.) wdrożone mogą być szczególne rozwiązania, które przewiduje ustawa z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (tekst jedn.: Dz.U. z 2024 r. poz. 654; dalej: ustawa).

Przez powódź – zgodnie z art. 16 pkt 43 Prawa wodnego – rozumie się czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, w szczególności wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych. Nie ma więc wątpliwości, że obecnie mamy do czynienia z powodzią. Gdy zaś rozmiary powodzi powodują, że środki zastosowane przez organy administracji rządowej i organy jednostek samorządu terytorialnego są niewystarczające, Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia:

• wykaz gmin lub miejscowości poszkodowanych w wyniku wystąpienia powodzi, na terenie których stosuje się szczególne rozwiązania określone w ustawie,
• rodzaj stosowanych rozwiązań.

Jednym z takich szczególnych rozwiązań są te dotyczące pracodawców i pracowników.

Z dniem 17 września 2024 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów, które nakłada określone obowiązki na pracodawców z terenów objętych stanem klęski żywiołowej, tj.:

• w województwie dolnośląskim – powiaty kamiennogórski, karkonoski, kłodzki, lwówecki, wałbrzyski i ząbkowicki oraz miasta na prawach powiatu Wałbrzych i Jelenią Górę,
• w województwie opolskim – powiaty głubczycki, nyski i prudnicki oraz gminę Strzeleczki w powiecie krapkowickim,
• w województwie śląskim – powiaty bielski, cieszyński, pszczyński i raciborski oraz miasto na prawach powiatu Bielsko-Białą.

Co ważne, zakres obszarów ma się jednak zwiększyć.

Zgodnie z art. 8 ustawy faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności w pracy. Za czas tej nieobecności pracownik, ale też osoba wykonująca pracę na podstawie stosunku służbowego, zachowuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przez okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych wynikających z jego rozkładu czasu pracy. Wynagrodzenie to wypłaca pracodawca.

Prawo do tego wynagrodzenia nie przysługuje tylko tym pracownikom, których uprawnienie do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu powodzi lub do innej formy rekompensaty utraconego wynagrodzenia z tego tytułu wynika z odrębnych przepisów.

Pracodawca może jednak w tych okolicznościach powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi w jego zakładzie pracy. W takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu pensji za czas urlopu wypoczynkowego.

Rozporządzenie Rady Ministrów zobowiązuje także pracodawców z terenów poszkodowanych gmin, aby do 31 grudnia 2024 r. środki z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych przeznaczali na cele związane z pomocą dla poszkodowanych zatrudnionych u pracodawcy, który utworzył fundusz, a także dla poszkodowanych zatrudnionych u innego pracodawcy.

Do 15 września 2025 r. środki Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych mogą być przeznaczone na:

• utrzymanie zagrożonych likwidacją na skutek powodzi miejsc pracy osób niepełnosprawnych,
• odtworzenie zniszczonej lub utraconej na skutek powodzi infrastruktury i wyposażenia warsztatów terapii zajęciowej, zakładów aktywności zawodowej oraz przedsiębiorstw osób niepełnosprawnych prowadzących działalność gospodarczą,
• pomoc dla osób niepełnosprawnych na zakup sprzętu rehabilitacyjnego, środków pomocniczych i przedmiotów ortopedycznych utraconych lub zniszczonych na skutek powodzi,
• usunięcie powstałych na skutek powodzi szkód w obrębie zlikwidowanych uprzednio barier technicznych i architektonicznych w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych (finansowanie remontów, readaptacja oraz zakup sprzętu),
• dofinansowanie, o którym mowa w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 44), zwanej dalej „ustawą o rehabilitacji”, do oprocentowania kredytów bankowych zaciągniętych na likwidację skutków powodzi w związku z zatrudnianiem i rehabilitacją osób niepełnosprawnych.

W tym terminie środki zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych mogą być też przeznaczone na odtworzenie infrastruktury i wyposażenia, utraconych lub zniszczonych na skutek powodzi miejsc pracy oraz rehabilitacji osób niepełnosprawnych u dysponenta tego funduszu.

Dysponent funduszu rehabilitacji może przeznaczyć środki, o których mowa w art. 33 ust. 3 pkt 4 ustawy o rehabilitacji, na pomoc indywidualną dla osób niepełnosprawnych, przeznaczoną na usuwanie skutków powodzi dotyczących tych osób, w szczególności na zakup utraconego lub zniszczonego sprzętu rehabilitacyjnego, środków pomocniczych i przedmiotów ortopedycznych lub na ograniczenie barier technicznych i architektonicznych powstałych na skutek powodzi.

Środki funduszu rehabilitacji, z wyłączeniem środków przeznaczonych na pomoc indywidualną dla osób niepełnosprawnych, mogą być przeznaczone na ratowanie zagrożonych likwidacją na skutek powodzi warsztatów terapii zajęciowej prowadzonych przez dysponenta tego funduszu.

Dysponent funduszu rehabilitacji może przeznaczyć do 10% środków tego funduszu, z wyłączeniem środków, o których mowa w art. 33 ust. 3 pkt 4 i 5 ustawy o rehabilitacji, na przedsięwzięcia wspólne lub na bezzwrotną pomoc na usuwanie skutków powodzi u innego dysponenta funduszu rehabilitacji, który poniósł szkody na skutek powodzi.

Warunkiem przeznaczenia środków funduszu rehabilitacji w opisany wyżej sposób jest uzyskanie zgody dysponenta Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W razie jej  nieuzyskania, dysponent funduszu rehabilitacji jest obowiązany do dokonania wpłat, o których mowa w art. 33 ust. 4a ustawy o rehabilitacji.

Powyższe przepisy stosuje się odpowiednio do dysponentów zakładowego funduszu aktywności.

Do 15 września 2025 r. refundacja składek niepełnosprawnemu przedsiębiorcy / rolnikowi (czy rolnikowi opłacającemu składki za niepełnosprawnego domownika na podstawie art. 25a ust. 1 ustawy o rehabilitacji PFRON będzie mógł dokonywać także w przypadku nieterminowego opłacenia składek podlegających refundacji, jeżeli uchybienie terminu płatności składek było skutkiem powodzi.

Starosta na wniosek poszkodowanego złożony do 31 grudnia 2024 r. będzie mógł przyznane refundacje na wyposażenie lub doposażenie stanowisk pracy, lub środki na podjęcie działalności gospodarczej, o których mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia, umorzyć w całości lub w części wraz z odsetkami, jeżeli miejsca pracy uległy zniszczeniu na skutek powodzi.

Osobom bezrobotnym, którym umorzono środki przyznane na podjęcie działalności gospodarczej, w związku z utratą miejsca pracy na skutek powodzi, przysługuje prawo ponownego złożenia wniosku o przyznanie środków na podjęcie działalności gospodarczej.

Starosta może, biorąc pod uwagę zakres i skalę zniszczeń u pracodawcy spowodowanych powodzią oraz możliwości utrzymania przez pracodawcę miejsc pracy, dokonywać ze środków Funduszu Pracy zwrotu, przez okres do 12 miesięcy, poniesionych przez pracodawcę kosztów na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia skierowanych bezrobotnych zamieszkałych na obszarze gmin lub miejscowości określonych w rozporządzeniu o klęsce żywiołowej. Wysokość nie może przekraczać miesięcznie iloczynu dwukrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę i liczby zatrudnionych bezrobotnych w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Warunkiem jest jednak, aby pracodawca nie zmniejszył w tym okresie liczby zatrudnionych pracowników w stosunku do stanu na dzień podpisania umowy o refundację – jednak nie dłużej niż do 31 grudnia 2025 r.

Gdy pracodawca nie dotrzyma tego warunku, pomoc zostanie wstrzymana od miesiąca, w którym nastąpiło niedotrzymanie warunku, w wysokości stanowiącej iloczyn przyznanej refundacji na jedną osobę i liczby zwolnionych pracowników.

Do 31 października 2024 r. pracodawca, który na skutek powodzi przejściowo zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej lub istotnie ograniczył jej prowadzenie, i nie ma środków na wypłatę pracownikom wynagrodzenia przysługującego za:

• czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu powodzi (za wskazane 10 dni),
• czas niewykonywania pracy, jeżeli pracownik był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, które zostały bezpośrednio spowodowane powodzią,
• wykonaną pracę, polegającą na ochronie zakładu pracy przed powodzią lub na usuwaniu skutków powodzi, mającą na celu utrzymanie lub przywrócenie prowadzenia przez pracodawcę działalności gospodarczej,

może złożyć do właściwego marszałka województwa wniosek o udzielenie nieoprocentowanej pożyczki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Pożyczka podlega zwrotowi do 31 grudnia 2025 r., ale w tym terminie pracodawca będzie też mógł ubiegać się o jej umorzenie.

Ulgowo będą też traktowani płatnicy składek z zalanych terenów.

Składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz inne składki, do poboru których jest obowiązany ZUS, należne za okres od 1 sierpnia do 31 grudnia 2024 r., opłacone przez poszkodowanego płatnika w terminie do 15 września 2025 r. uważa się za opłacone w terminie.

W przypadku niedotrzymania tego terminu odsetki za zwłokę będą naliczane poczynając od dnia następującego po jego upływie terminu.